مسلم نوروززاده
بر اساس دیدگاه بسیاری از کارشناسان حوزه مدیریت، دانایی و حس مسوولیت پذیری، نخستین خصیصه لازم برای بکارگرفتن یک نیروی شایسته است و شناخت و آشنایی به مجموعه تحت مدیریت نیز، مقولاتی هستند که در مراحل بعدی انتصابات قرار می گیرند.
متأسفانه در کشور ما مدتهاست که جای این دو مقوله عوض شده و برای تغییرات مدیریتی و انتصابات جدید، واژه آشنایی بر شایستگی ارجحیت یافته است.این در حالی است که تجربه جوامع پیشرفته نشان می دهد مدیریت یک بخش به کسانی سپرده می شود که از سابقه طولانی تر و عملکرد موفقی برخوردارند نه آن که هر کسی از راه رسید بر صندلی مدیریت تکیه بزند.
سایه سنگین رابطه سالاری بر سر شایسته سالاری
در کشورهایی نظیر ژاپن و در سازمان های مختلف این کشور، کسانی به رده های بالا و عالی مدیریتی می رسند که دست کم ۲۵ سال سابقه داشته و رده های پایین تر مدیریتی را طی کرده باشند. اما این مولفه های اساسی در کشور ما سالهاست که رنگ باخته و نحوه چیدمان مدیریتی در سازمانها، بهیچوجه با اصول علمی و عملی آن به پیش نمی رود.زمانی نه چندان دور اصطلاحی زشت به نام «مدیریت اتوبوسی» رواج یافته بود که با چشم پوشی از اصل شایسته سالاری، متدی جدید به نام رابطه سالاری را نهادینه کرده و فضای کار به گونه ای پیش می رفت که با استعداد ترین انسان ها از میدان عمل خارج می شدند و یک مدیر یا مقام مسئول با یک اتوبوس از اقوام و آشنایان خود می آمد و وقتی هم برکنار می شد، همان یاران و انصار به صورت اتوبوسی سازمان مربوطه را ترک می کردند به گونه ای که عواقب آن تا سالهای سال گریبانگیر مجموعه بود.

بدون شک همه مدیران کشور و در همه زمان ها چنین نبوده اند. در همه دوره ها مدیران شایسته، همه تلاش و توان خود را برای رسیدن به اهداف توسعه به کار بسته اند. اما بخشی از نظام مدیریتی کشور و استان از این بیماری قوم گرایی، خویشاوندسالاری و چربش روابط بر ضوابط، رنج می برد که نیازمند اصلاح و ترمیم است.
متخصصان امر بر این باورند که این بیماری ریشه تاریخی داشته و به اقتصاد نفتی ودولتی باز می گردد. از آنجایی که در طی یکصد سال اخیر و با اکتشاف و استخراج نفت، اقتصاد کشور به این ماده خدادادی وابسته شد و دولت تصدی آن را بر عهده گرفت سهیم شدن در ثروت ملی بیشتر از راه نزدیک شدن به مراکز قدرت امکان پذیر بود تا تکیه بر شایستگی های فردی. به همین خاطر افراد همواره سعی داشته اند تا به انحاء مختلف به دولت و جریان های غالب سیاسی وصل گردند. این امر به صورت یک سنت و فرهنگ در آمده است و چنانچه مدیری بخواهد برخلاف آن عمل کند و اطرافیان و آشنایان خود را به خاطر عدم شایستگی در مناصب مختلف قرار ندهد از سوی آنها طرد خواهد شد.
بنابر این می توان گفت که عدم شایسته سالاری تا حدود زیادی در فرهنگ و تاریخ جامعه ما ریشه دارد و مبارزه با آن و بازگشتن به قانون و شایسته سالاری در کنار اقدامات قانونی، نیازمند زحمات و مشقت فراوان و تدوین و اجرای راهکارهای فرهنگی است.
تنور سهم خواهی، بعد از هر انتخاباتی گرم می شود
اکنون در هشتمین ماه سالجاری که با نام سال جهش تولید نامگذاری شده است قرار داریم. علیرغم اینکه ۷ نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی از اوایل خرداد ماه کار خود را شروع کردند، اما از سوم اسفند ۹۸ که نتایج آرا مشخص شد، به نوعی رفت و آمدها برای برنامه ریزی های دوران بعد از انتخاب در خانه ها ودفاتر این بزرگواران نیز کلید خورده و انتظارات و سیل مطالبات جمعی و فردی است که افکار نماینده را درگیر خود می کند تا با برآوردن یا دهن کجی به هر یک از آنها و دستچین کردن دوباره از تمامی انتظارات وارده، حلقه اول قبل از آغاز به کار، با جابجایی هایی همراه شود.
اکنون با گذر از نیمه اول سال که تا حدودی چهره مدیریتی استان دستخوش تغییراتی بوده و از آنجائیکه بنا بر تجارب گذشته، تعدادی از این انتصابات در گفتگوهای عامیانه مردم به نام یکی از نمایندگان ثبت می شود، شاهد دور جدیدی از تلاش ها برای تغییرات بعدی هستیم. این تلاش ها اینبار در قالب های جدیدی خود را نمایان می کند. اکنون کار از گمانه زنی و دیدارهای پنهانی گذشته و توسط جریانات و احزاب، در پوشش مصاحبه های رسانه ای به اطلاع عموم مردم می رسد.
این از بخت بد ما شهروندان است که باید بعد از هر انتخاباتی، منتظر عواقب آن باشیم. به ندرت دیده شده که انتصابات بعد از انتخابات، کارایی و عملکرد بهتری از خود بر جای گذاشته باشد. اکنون و در گذاری تاریخی، استان اردبیل دستخوش این وضعیت گشته و آنطور که از شواهد پیداست حتی تا پایان سال و تا بعد از انتخابات ریاست جمهوری در سال آینده و استقرار دولت جدید و به تَبَع آن تغییرات وزرا، وضع بر همین منوال خواهد بود و ما را از سریال دنباله دار سهم خواهی های در جامه شایسته گزینی رهایی نیست.
راز طول عمر مدیران چند فصلی
در این بین اما آنچه که بیش از پیش دل هر شهروندی را به درد می آورد، وجود مدیرانی چند فصلی در راس سازمان های استان است که دوام و بقا خود را با شرایط موجود طوری وفق می دهند که نمایندگان جدید را یارای چشم پوشی و نادیده گرفتن آنها نباشد. اینگونه مدیران از فردای روز انتخاب نمایندگان، بخصوص نمایندگان تازه کا ر، برنامه های خود را بر پایه سلایق و علایق نماینده طراحی کرده و با کمک گیری از نزدیکان و وابستگان آنها، دنبال روزنه هایی می گردند تا به هر نحو ممکن، ارادت قلبی و اطاعت ابدی خود را اثبات نمایند تا مدت مدیریتشان تثبیت و تمدید شود ولو به قیمت نابودی و خروج از روال عادی به عنوان مثال، یک سازمان تاثیرگذار و مهم که نقش بی بدیلی در شرایط امروز کشور به جهت تولید، اشتغال و توسعه ایفا می نماید.
درفرهنگ سیاسی اسلام که نمونه عینی وعملی آن حضرت امیرالمومنین «ع» است، بارها تاکید شده است که برای ورود به عرصه خدمت گزاری باید مردم تقاضای پذیرش فلان مسئولیت را با اصرار داشته باشند نه اینکه از هر حربه ای ولو تطمیع، وعده، تهدید استفاده شود برای تصاحب جایگاه هایی که ثمره مجاهدت ها و خون شهداست.
اگرخواص جامعه به رسالت خود عمل نکنند وغبار غفلت و ‌مصلحت اندیشی را از چهره جامعه نزدایند، درهر بُعدی دچار وادادگی و خسران خواهیم شد که این موضوعی نگران کننده است. امیدواریم که خدای متعال عاقبت همه ما را ختم به سرگردانی نفرماید.