چند سالی است که مباحثی چون جامعه مدنی، حقوق شهروندی و کنار آن حقوق بشر، حقوق انسانی و مدیریت شهری مطرح می شود و این موارد، موضوع سخنرانی و مناظرات بسیاری از صاحب نظران هم بوده و در این مجال اندک نگاهی اجمالی بر این مبحث خواهیم داشت.

شهر اردبیل بعنوان مرکز استان نقطه تلاقی مهاجران از شهرستان های همجوار است که در این دهه های گذشته به خاطر خشکسالی و فقدان امکانات لازم اولیه، مهاجرت های زیادی را از سایر شهرستان ها به مرکز استان شاهد بوده ایم، که این مهاجرت ها اول بصورت حاشیه نشینی بود و پس از بهبود اوضاع و درآمد ها در حال گسترش به مرکز شهرهاست و خط حاشیه نشینی در حال جابجایی است. یقینا قوانین شهری با روستایی فرق دارد فرهنگ و سبک زندگی این دو جامعه نسبت بهم بسیار متفاوت است. حالا این سوال پیش می آید که آیا باید شهر را متناسب با فرهنگ مردم طراحی کنیم یا اینکه مردم را به طرف فرهنگ شهری سوق دهیم؟ آیا امکانات در خدمت شهروندان است یا شهروندان در خدمت امکانات؟ حقیقت آنست که فرهنگ و تمدن چیزی نیست که سریع اتفاق بیفتد و محتاج گذشت زمان است.

جهش بی رویه توسعه شهری مسبب اختلال فرهنگی و اجتماعی است

پس از استان شدن اردبیل شاهد جهش شدیدی در تبدیل شدن به استان بودیم و این شتاب باعث نوعی اختلال در بافت فرهنگی و اجتماعی استان شده است. اظهارات نمایندگان و استانداران و برخی مدیران اسبق و فعلی در خصوص اعتبارات و از طرفی قیاس این استان نوپا با استان های قدیمی همجوار همچون تبریز باعث افزایش مطالبات عمومی بوده و از طرفی موجبات نارضایتی و عدم لذت بردن از شرایط و امکانات موجود شده است. ما اینجا یک شهر در حال توسعه داریم اما آیا فرهنگ شهرنشینی هم ارتقاء یافته است؟ متاسفانه خیر!

ما در کتاب های درسی، محیط مدرسه، خانواده و اجتماع هیچ آموزش خاصی برای زندگی در شهر را ندیده ایم هر امکانات مدرنی هم به شهر بیاید سال ها طول می کشد تا فرهنگ جامعه متناسب با آن امکانات رشد یابد. شکسته شدن اغلب ایستگاه های اتوبوس شهری، تخریب مبلمان شهری، کشیدن نرده برای محافظت از گلهای بلوارها و درختان، پاره کردن صندلی اتوبوس های شهری، ریختن زباله در معابر شهری، ایجاد آلودگی صوتی در خودروها، دعواهای خیابانی و عربده کشی در انزار عمومی، دستفروشی و جار زدن در پیاده روها، دست به یقه شدن رانندگان مسافرکش، درآوردن کفش در اتوبوس های مسافربری و … که نوعی واندالیسم اجتماعی محسوب می شود، همه و همه نشان می دهد هنوز تا رسیدن به استانداردهای لازم فرهنگ زندگی در جوامع شهری فاصله زیادی داریم.

شهر ما خانه ما، در حد شعار مانده است

“شهر ما خانه ما” شعار قشنگی است ولی در حد شعار مانده است. زیبایی شهر در این است که توزیع امکانات متوازن و عادلانه باشد. برای ایجاد آرامش در شهروندان بایستی معماری زیبا داشته باشیم و سطح فرهنگ جامعه را هم ارتقاء بدهیم، دولت تنهایی قادر به این کار نیست بایستی تمام شهروندان مشارکت داشته باشند و فعال نمودن تشکیلات مردم نهاد که بازوی مهم و موثری در افزایش سطح دانش فرهنگ و مشارکت عمومی می تواند باشد.

باید پذیرفت که اغلب شهروندان هیچ گونه احساس مسئولیتی در قبال شهر ندارند. به عبارت بهتر ما مواجه هستیم با شهروندان قانون گریزی که هیچ رفاقت و علاقه ای نسبت به مدیران شهری ندارند و اغلب رفتارهایشان در تضاد با مدیریت شهری است. و همین رفتارها فشار وارده بر مدیران را مضاعف می سازد. که از دلایل آن می توان به برخی از قوانین سخت گیرانه مثل سد معبر و برخورد غیر معقولانه با دستفروشانی که هیچ منبع درآمد دیگری ندارند باعث رنجش و ایجاد بدبینی به شهرداری ها شده است، اشاره کرد و همچنین عدم نظارت در ساخت و ساز ها و تخریب دیر هنگام اماکن ایجاد شده هم بار شدید روانی دارد. کنار اینها بین مجموعه شهرداری و شوراها بحث فساد اداری و ارتشا را داریم که این مجموعه را از محبوبیت و مشروعیت انداخته است!

هدف از تشکیل شوراهای شهر افزایش مشارکت عمومی در اداره شهر و ارتقای سطح رفاه و سلامتی و بهداشت عمومی است و قرار بود این مجموعه بازوی استانداردهای لازم و قابل قبول باشد اما متاسفانه به دلایل محتلف این امر محقق نشده است. واقعیت این است که به غیر از دوران کوتاه تبلیغات انتخاباتی و مشارکت احساسی مردم، باقی اوقات سال را هیچ مشارکت و همراهی بین مردم و شوراها و شهرداری ها از لحاظ پرسنل، ماشین آلات و … نیست و گرفتار نوعی لج و لجبازی اجتماعی و تقابل مردم با شوراها و شهرداری ها هستیم. یک دلیل دیگر هم این است که سطح مطالبات مردم متناسب با خدمات موجود نیست و می شود گفت که علاوه بر مطالبات قانونی یک بخش توقعات هم اضافه شده است، برای مثال در زمان های قدیم که برف می بارید همسایگان یک کوچه با جمع آوری پول یک گریدر را برای برف روبی کوچه کرایه می کردند، اما اکنون با یک گوشی فورا عکس گرفته و در فضای مجازی مطالبه برف روبی از شهرداری می کنند. در چنین فضایی به هیچ عنوان نمی توانیم شهری شهروند محور داشته باشیم، هیچ کس احساس مسئولیتی در جامعه نمی کند و رغبتی به مشارکت در امورات شهری و اجتماعی ندارد.

دلایل عدم رغبت شهروندان به ایجاد شهر شهروند محور

از دیگر دلایل اصلی عدم رغبت شهروندان به ایجاد شهر شهروند محور انحراف شوراهای شهر از رسالت و وظایف اصلی خود و افزایش باند بازی و فساد میان مدیران شهری و گرایش آنها به فعالیت سیاسی و استفاده از کرسی شورای شهر به عنوان سکو جهت رسیدن به ثروت و قدرت است. این رفتارهای غلط باعث آسیب به اعتماد عمومی و نابودی ایده ها و طرح های شهروند محوری و پایمال شدن باورها و حقوق شهروندی هم شده است و این خسارت به این زودی قابل جبران نیست.

و اما ریشه تمام اینها در فرهنگ است شهرها محل تلاقی اقوام مختلف با سطوح متفاوت تحصیلی و فرهنگی با تربیت های مختلف هستند. ارتقای سطح فرهنگ عمومی، کاری علمی و زمانبر است و نیازمند آموزش اساسی است. می توان در عرض یکی دو سال یک شهر مدرن ساخت اما ایجاد فرهنگ زندگی در این شهر محتاج گذشت زمان و آموزش مناسب است. درست مانند آپارتمان نشینی که فرهنگ های خودش را دارد و ما سال هاست که دچار معضلات فقدان فرهنگ آپارتمان نشینی هستیم به خصوص اینکه اغلب این آپارتمان های کوچک متعلق به افراد ضعیف جامعه هستند.

پایان سخن اینکه در فضای کنونی رسیدن به مرحله شهروند محوری و احساس مسئولیت در قبال شهر و دیگران چیزی مانند وجدان و تعصب ملی است که سال هاست شاهد افزایش آن نبوده ایم./ انتهای یادداشت

حسن سروری