یکی از مهم‌ترین عواملی که به تداوم حیات بشر کمک کرده، همکاری و مشارکت میان انسان‌هاست. از منظر جامعه‌شناسی، مشارکت به‌عنوان فرآیند تعاملی چندسویه مطرح می‌شود، که مداخله و نظارت مردم و قابلیت سیاسی ـ اجتماعی نظام را در دستیابی به توسعه، همراه با عدالت اجتماعی در پی خواهد داشت. بنیادی‌ترین اندیشه زیرساز مشارکت، پذیرش اصل برابری و مردم سالاری است که هدف از آن همفکری، همکاری و تشریک مساعی افراد در جهت بهبود کمیت و کیفیت زندگی در تمامی زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. مشارکت در فراگرد توانمندسازی افراد جامعه بر سه ارزش بنیادی یعنی سهیم‌کردن مردم در قدرت، راه دادن مردم به نظارت بر سرنوشت خویش و باز گشودن فرصت‌های پیشرفت به روی مردم تأکید دارد.
شهر اردبیل همچون شهرهای دیگر جهت توسعه شهری و تحقق جامعه مدنی به مداخله و شرکت فعالانه شهروندان نیاز دارد. قطعاً چنین مداخله‌ای می‌تواند به‌عنوان یک نیروی اجتماعی در مدیریت بهینه امور شهری، قانون‌گرایی مسئولین و شهروندان، ثبات تصمیم‌گیری‌ها، تضمین پشتوانه مردمی تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها حتی در افزایش مطالبه گری عمومی کارساز باشد و از طرف دیگر موجب افزایش همبستگی اجتماعی، عزت نفس، تعامل اجتماعی، بخصوص افزایش سرمایه‌های اجتماعی را در پی داشته باشد.
مردم اردبیل به‌طور سنتی در امور مذهبی (عزاداری‌ها، اعیاد مذهبی، فعالیت‌های خیرانه و . . .) مشارکت فعالانه داشته‌اند و از طرف دیگر در عرصه‌های مختلف علمی و ورزشی، شهروندان به‌صورت انفرادی مقام‌هایی را احراز کرده‌اند اما چندان رغبتی به کارهای گروهی و مشارکت اجتماعی در امور شهر از خود نشان نمی‌دهند. بدون تردید ضعف کنش مشارکتی متأثراز عوامل متعددی است مواردی چون ضعف فرهنگ مشارکتی، عزت نفس پایین در بین برخی از شهروندان، بی‌اعتمادی نهادمند به مسئولان شهری، عدم آگاهی سیاسی – اجتماعی، عدم رغبت به فعالیت در احزاب و سمن ها، رضایت اجتماعی پایین، تجارب منفی، عدم تعلق خاطر به محیط شهری، تفکر سنتی، بی‌تفاوتی به امور و . . . مواردی از این دست هستند. چرایی و چگونگی نرخ پایین میزان مشارکت اجتماعی شهروندان اردبیلی در عرصه‌های مختلف شهری با وجود قدمت تاریخی مشارکت اجتماعی مردم این شهر در حوزه فعالیت‌های دینی چرا در زمینه مشارکت‌های مدنی مدرن جهت توسعه امور شهری ضعف‌هایی مشاهده می‌شود و به یک دغدغه در استان تبدیل شده است.
بدون شک توسعه اجتماعی مستلزم مشارکت های مردمی در ابعاد مختلف است و در واقع بدون مشارکت نمی توان به توسعه اجتماعی مردم محور، فراگیر و پایدار دست یافت. در فرآیند توسعه اجتماعی، مشارکت آحاد جامعه مد نظر است و این امکان مقدور می گردد تا شهروندان فارغ از تعلقات قومی و علایق اعتقادیشان، با توجه به صلاحیت و توانمندی ذهنیشان، در تمام پدیده ها و متغیر ها اثر گذار باشند. لذا با توجه به نتایج این تحقیق و مطالعات مقدماتی، اجرایی نمودن پیشنهاداتی که در دو سطح کلان و خرد به شرح ذیل بیان می شوند می توانند در جهت توسعه مشارکت اجتماعی موثر واقع گردند.
– اجرای تصمیم گیری فرآیندی و استفاده از نظرات و پیشنهادات شهروندان از طریق ایجاد نظام پیشنهادات عمومی و توسعه شبکه های مردمی، تشگیل شورا های محلی و جلب نظر مردم جهت عضویت در این شوراها و استفاده از نظرات مردم و ارائه بازخورد وگزارش از تصمصم گیریهای نهایی به پیشنهاد دهندگان محلی.
– نهادینه کردن فعالیت های جمعی و گروهی از طریق تمرکز بر آموزش گروهی به جای آموزش انفرادی برای شهروندان از سنین کودکی. چون که آموزش زیر بنای توسعۀ فرهنگی و اجتماعی است. آحاد تودۀ مردم با آگاهی از شیوه های مشارکت ، چگونگی فعالیت در آن ، نتایج و پیامدهای مشارکت اجتماعی می توانند با حضور خود میزان و شمول آن را ارتقاء دهند.
– نهادینه کردن اصول توسعه خود گردان و اهمیت دادن به نظرات تخصصی توده های مختلف مردم، جهت ایجاد اعتماد به نفس در شهروندان و تقویت زمینه های مشارکت اجتماعی در آنها.
– توجه به رویکرد پایین به بالا از طریق گسترش نهاد های مشارکتی و ایجاد شرایط مناسب ساختاری برای توسعه فرهنگ گفتمان و تحمل آراء دیگران و بسط روحیه عام گرایی به جای خاص گرایی به نحوی که اقشار مختلف حسب حوزه کاری، زمینه فعالیت و تخصصی خودشان برای مرتفع نمودن نیاز های جمعی از طریق این نهاد های مشارکتی به تصمیم گیری و برنامه ریزی بپردازند.
– اعتماد اجتماعی مؤلفه بسیار مهم در امر مشارکت است. اعتماد افراد نسبت به هم ،اعتماد افراد نسبت به نهادها و دولت و بالعکس سبب توسعه و تعمیق مشارکتهای اجتماعی می شود بنابراین مسئولین زیربط باید شرایط و بستر های لازم جهت ایجاد یک فضای مبتنی بر انسجام و اتحاد و به دور از انزوا فرهم آمورند تا از طریق امکان تماس بین مردم و مسئولان فاصله غیر ضروری بین نخبگان قدرت و آحاد جامعه به نوعی از بین برود.
– یکی از بهترین راه های بسیج مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم ، بهره گیری از گرو ههای کوچک و منسجم است، زیرا بیشتر افراد توانایی همسان کردن هویت خود با گروههای بزرگ واسط مانند احزاب و گروههای انتزاعی مانند ملت را ندارند گروههای واسط این فراگرد و همسان سازی را تسهیل می کنند. ممکن است برای یک شخص عادی و کارگر یا کشاورز ، حضور و مشارکت در یک حزب یا گروه سیاسی جاذبه ای نداشته باشد ، اما در یک گروه کوچک مانند تعاونی کشاورزی به آسانی مشارکت می کنند. گروه های ذی نفوذ کوچک با ادغام خود در سازمان های بزرگ تر ، در سطح ملی به ایجاد وحدت ملی کمک می کنند و سبب می شوند هر نوع مشارکت از طریق آن ها انجام شود.
– ساختار زندگی شهری و شرایط خاص اجتماعی- اقتصادی آن موجب شده که منافع فردی نسبت به منافع جمعی ترجیح داده شود باید ترتیبی اتخاذ گردد که جهت بسط ارزشهای دموکراتیک روشهای حمایتی مانند مساعدتهای یارانه ای، معافیت از پرداخت مالیات، تجهیز کردن نهادهای مشارکتی و امتیاز دهی به فعالیتهای جمعی و گروهی نسبت به فعالیتهای انفرادی به توسعه مشارکت اجتماعی شهروندان مبادرت ورزید.

بهنام آریک / کارشناس اجتماعی